Parabeny – czy naprawdę warto je stosować?

Jeszcze dekadę temu parabeny były niemal w każdym kremie, balsamie i szamponie. Potem zaczęły pojawiać się nagłówki ostrzegające, że mogą zaburzać gospodarkę hormonalną, szkodzić płodności czy nawet zwiększać ryzyko raka piersi. Efekt? Coraz więcej osób zaczęło unikać kosmetyków zawierających parabeny, a producenci prześcigają się w wypuszczaniu linii „paraben free”. I słusznie – bo choć parabeny przez lata uchodziły za bezpieczne, dziś wiemy, że ich stosowanie wcale nie jest pozbawione ryzyka.

 

Czym są parabeny i gdzie je znajdziesz?

Parabeny to syntetyczne związki chemiczne (estry kwasu p-hydroksybenzoesowego), które pełnią funkcję konserwantów. Mają chronić kosmetyki i żywność przed rozwojem bakterii czy grzybów. Dzięki temu produkty zachowują dłuższą trwałość – ale odbywa się to kosztem naszego zdrowia i środowiska.

Najczęściej spotykane parabeny to m.in. methylparaben, ethylparaben, propylparaben, butylparaben i isobutylparaben. Stosuje się je w kosmetykach, żywności i farmaceutykach od lat 20. XX wieku. Problem w tym, że od kilkunastu lat pojawia się coraz więcej dowodów na to, że mogą one oddziaływać na organizm w sposób, którego wcześniej nie doceniano.

Jak są oznaczone parabeny w kosmetykach?

Na etykietach kosmetyków parabeny rozpoznasz po końcówce „-paraben”. W składach INCI pojawiają się jako: Methylparaben, Ethylparaben, Propylparaben, Butylparaben, Isobutylparaben.

Choć ich stosowanie w Unii Europejskiej jest regulowane, samo to, że musiano wprowadzić ograniczenia, pokazuje, iż nie są one w pełni bezpieczne. Część z nich (np. isopropyl- i isobutylparaben) została wręcz zakazana ze względu na brak dowodów bezpieczeństwa.

Dlaczego parabeny budzą kontrowersje?

Parabeny od lat są przedmiotem gorących dyskusji, a naukowcy i instytucje regulacyjne wciąż analizują ich potencjalny wpływ na zdrowie i środowisko.

Zaburzanie gospodarki hormonalnej

Parabeny zostały zaklasyfikowane jako związki potencjalnie zaburzające układ hormonalny (EDC – endocrine disrupting chemicals). W badaniach wykazano, że mogą naśladować estrogeny, choć w słabszym stopniu. Problem w tym, że nawet słabe działanie, powielane codziennie przez kontakt z wieloma produktami, może mieć znaczenie – zwłaszcza wrażliwych grupach, takich jak dzieci czy kobiety w ciąży.

Wpływ na płodność

W doświadczeniach na zwierzętach wysokie dawki propyl- i butyloparabenu prowadziły do pogorszenia jakości nasienia i zmian w gospodarce hormonalnej. W badaniach na ludziach wyniki są niejednoznaczne, ale pojawiają się sugestie, że parabeny mogą wpływać na parametry płodności.

Związek z nowotworami

Ponad 20 lat temu w tkankach piersi kobiet chorych na raka wykryto parabeny. Choć nie udowodniono bezpośredniego związku przyczynowego, to sam fakt, że te związki odkładają się w tkankach, budzi niepokój. Najnowsze badania laboratoryjne wskazują, że parabeny mogą sprzyjać proliferacji komórek nowotworowych i zaburzać ekspresję genów związanych z hormonami.

Obciążenie środowiska

Parabeny nie znikają po użyciu kosmetyku – przedostają się do ścieków i ekosystemów wodnych. Tam mogą szkodzić organizmom wodnym i przyczyniać się do zaburzeń hormonalnych u zwierząt. To kolejny argument, by je ograniczać.

Czy organizm sprawnie usuwa parabeny?

Często podkreśla się, że parabeny są szybko metabolizowane i wydalane. To prawda – ale nie cała. Choć ich rozkład w wątrobie jest dość szybki, to ślady parabenów i ich metabolitów regularnie wykrywa się w moczu i krwi ludzi na całym świecie. To oznacza, że codzienny kontakt z kosmetykami i żywnością sprawia, że praktycznie nieustannie jesteśmy narażeni na ich działanie.

Alergie i reakcje skórne

Choć parabeny reklamuje się jako konserwanty o niskim potencjale alergizującym, reakcje nadwrażliwości zdarzają się częściej, niż sugerują producenci. Szczególnie narażone są osoby z wrażliwą skórą, AZS czy uszkodzoną barierą skórną.

Alternatywy – czy lepsze?

Popularność etykiety „paraben free” sprawiła, że producenci zaczęli szukać zamienników. Owszem, niektóre alternatywy także mają wady – mogą podrażniać lub uczulać. Ale przynajmniej nie są podejrzewane o zaburzanie gospodarki hormonalnej czy odkładanie się w tkankach. Wybór kosmetyków bez parabenów to krok w stronę mniejszej ekspozycji na potencjalnie szkodliwe substancje.

Dlaczego lepiej unikać parabenów?

• Mogą zaburzać równowagę hormonalną, zwłaszcza przy długotrwałej i skumulowanej ekspozycji.
• Są wiązane z pogorszeniem płodności w badaniach na zwierzętach i podejrzewane o podobne efekty u ludzi.
• Ich ślady wykrywa się w tkankach piersi – a związek z nowotworami wciąż nie został wykluczony.
• Obciążają środowisko i mogą szkodzić organizmom wodnym.
• Istnieją bezpieczniejsze alternatywy konserwantów, choć wymagają starannego doboru.

FAQ

Najczęściej zadawane pytania

Czy parabeny są udowodnione jako rakotwórcze u ludzi?

Nie. Dotychczasowe badania epidemiologiczne nie dają jednoznacznych dowodów, ale istnieją wyniki in vitro i zwierzęce sugerujące możliwe ryzyko.

Dlaczego naukowcy wciąż badają parabeny?

Bo w laboratoriach parabeny wykazują aktywność estrogenową i mogą wpływać na komórki nowotworowe oraz układ hormonalny. Te efekty wymagają dalszego wyjaśnienia.

Czy wszystkie parabeny są tak samo szkodliwe?

Nie. Parabeny o dłuższych łańcuchach (np. butyl, propyl) są bardziej aktywne hormonalnie i dlatego ich stosowanie jest najbardziej ograniczane.

Czy organizm całkowicie usuwa parabeny?

Parabeny są metabolizowane i wydalane, ale ich obecność w moczu i tkankach świadczy o tym, że jesteśmy na nie stale narażeni.

Czy kosmetyki „paraben-free” są automatycznie bezpieczne?

Nie zawsze – inne konserwanty też mogą powodować reakcje alergiczne. Jednak brak parabenów oznacza mniejsze ryzyko działania endokrynnego.

Literatura

1. Nowak K, Ratajczak-Wrona W, Górska M, Jabłońska E. Parabens and their effects on the endocrine system. Exp Ther Med. 2018;16(6):5158–5164. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29596967/
2. Liang D, Yang Y, Yang Y, et al. Parabens induce estrogen receptor- and steroid hormone disruption. Chemosphere. 2023. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36702264/
3. Tapia C, et al. Parabens Promote Protumorigenic Effects in Luminal Breast Cancer. J Endocr Soc. 2023;7(8):bvad080.
   https://academic.oup.com/jes/article/7/8/bvad080/7192463
4. Chatterjee S, et al. Parabens as the double-edged sword: their role in breast cancer pathogenesis. Sci Total Environ. 2024.
   https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969724067032
5. Azeredo F, et al. Environmental Endocrinology: Parabens Hazardous for the HPT Axis. Int J Mol Sci. 2023;24(20):15246.
   https://www.mdpi.com/1422-0067/24/20/15246