Dwutlenek krzemu (E551) – kontrowersyjny dodatek, którego warto unikać. Czy ten dodatek do żywności jest szkodliwy?

Dwutlenek krzemu, znany również jako E551, to powszechnie stosowany dodatek do żywności i kosmetyków. Choć pełni ważną funkcję technologiczną, budzi kontrowersje ze względu na potencjalną szkodliwość dla zdrowia. Związek ten jest używany głównie jako substancja przeciwzbrylająca, co zapobiega zbrylaniu się produktów i ułatwia ich przetwarzanie. Coraz więcej badań naukowych sugeruje, że związek ten może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie – jest potencjalnie kancerogenny. Sprawdź, dlaczego dwutlenek krzemu może być szkodliwy, jakie zagrożenia wiążą się z jego stosowaniem oraz czy warto unikać produktów zawierających ten kontrowersyjny składnik.

Co to jest dwutlenek krzemu?

Dwutlenek krzemu to naturalny składnik mineralny, znany również jako ditlenek krzemu, o wzorze chemicznym SiO₂. Występuje on w przyrodzie w postaci różnych minerałów, takich jak kwarc, opal czy krystaliczna krzemionka. W przemyśle dwutlenek krzemu jest często wykorzystywany w formie syntetycznej. 

Stosowany jako częsty dodatek do żywności, E551 pełni głównie funkcję przeciwzbrylającą. Zapobiega zlepianiu się produktów, co ma szczególne znaczenie w przypadku sypkich artykułów spożywczych – takich jak przyprawy, proszki do pieczenia czy różnego rodzaju suplementy diety. 

Dwutlenek krzemu działa, absorbując nadmiar wilgoci, co umożliwia łatwiejsze i bardziej efektywne przetwarzanie oraz pakowanie żywności. Dzięki temu produkty zachowują swoją sypkość i trwałość przez dłuższy czas. Jednakże, pomimo tych korzyści technologicznych, obecność przeciwzbrylaczy w żywności budzi coraz większe wątpliwości ze względu na potencjalne zagrożenia zdrowotne.

Jakie są właściwości dwutlenku krzemu?

Dwutlenek krzemu (SiO₂) to związek chemiczny, który charakteryzuje się:

• stabilnością chemiczną – nie wchodzi łatwo w reakcje z innymi substancjami,
• odpornością na wysoką temperaturę – nie ulega rozkładowi ani stopieniu w typowych warunkach przemysłowych,
• brakiem smaku i zapachu,
• nierozpuszczalnością w wodzie,
• zdolnością do pochłaniania wilgoci – co sprawia, że działa jako skuteczny przeciwzbrylacz,
• strukturą umożliwiającą filtrację i matowienie – szczególnie w kosmetykach i suplementach.

Dzięki tym właściwościom dwutlenek krzemu znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, kosmetycznym i budowlanym.

Jak dwutlenek krzemu wpływa na organizm?

Jako dodatek w produktach spożywczych, E551 trafia do organizmu głównie wraz z suplementami i żywnością przetworzoną. W ostatnich latach coraz więcej badań naukowych zwraca uwagę na potencjalną szkodliwość dwutlenku krzemu. Jednym z głównych zagrożeń jest jego możliwe działanie rakotwórcze. Badania przeprowadzone na zwierzętach sugerują, że ekspozycja na dwutlenek krzemu, zwłaszcza w jego amorficznej formie, może prowadzić do powstawania nowotworów. Ponadto istnieją dowody na to, że E551 może mieć negatywny wpływ na płodność, co dodatkowo wzmacnia obawy związane z jego szerokim zastosowaniem w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Niektóre źródła sugerują także możliwy związek między długotrwałym spożyciem tej substancji a zaburzeniami nastroju, choć temat ten wymaga dalszych badań.

Choć w niewielkich ilościach uznawany jest za bezpieczny, narażenie na dwutlenek krzemu może mieć negatywny wpływ na organizm, zwłaszcza w przypadku długotrwałej ekspozycji.  Badania wskazują, że inhalacja pyłu zawierającego krzemionkę może prowadzić do chorób układu oddechowego, takich jak pylica krzemowa. Ponadto istnieją dowody na to, że E551 może mieć negatywny wpływ na płodność, co dodatkowo wzmacnia obawy związane z jego szerokim zastosowaniem w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. 

Choć nie wszystkie badania są jednoznaczne, rosnąca liczba dowodów sugeruje, że unikanie dwutlenku krzemu może być rozsądnym krokiem w celu ochrony zdrowia.

Dwutlenek krzemu a rak – czy E551 jest bezpieczny?

Jednym z największych zagrożeń związanych z dwutlenkiem krzemu jest jego potencjalne działanie rakotwórcze. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) klasyfikuje krystaliczną krzemionkę jako substancję rakotwórczą dla ludzi. Chociaż E551 w postaci amorficznej krzemionki nie został jednoznacznie uznany za rakotwórczy, badania na zwierzętach wskazują, że długotrwała ekspozycja na E551 może zwiększać ryzyko rozwoju nowotworów. Warto również zauważyć, że wpływ E551 na zdrowie może zależeć od jego formy i sposobu stosowania. Mimo że przemysł spożywczy i kosmetyczny zapewniają, że dwutlenek krzemu jest bezpieczny w małych ilościach, rosnące obawy konsumentów skłaniają do dokładniejszej analizy i ostrożności w jego stosowaniu.

Czy dwutlenek krzemu w suplementach jest szkodliwy?

Suplementy diety to kategoria produktów spożywczych, która często zawiera E551 jako substancję przeciwzbrylającą. Choć jego obecność ma na celu zapewnienie, że składniki suplementów nie zlepiają się ze sobą i zachowają swoją sypkość, to jednak długotrwałe narażenie na tę substancję może wiązać się z ryzykiem zdrowotnym. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) ustalił dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) dla dwutlenku krzemu, jednak niektóre badania sugerują, że nawet niewielkie ilości mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie. Dlatego osoby regularnie spożywające suplementy diety powinny zwracać szczególną uwagę na ich skład i, jeśli to możliwe, wybierać produkty wolne od E551.

Zastosowanie dwutlenku krzemu w przemyśle i kosmetyce

Dwutlenek krzemu znajduje zastosowanie nie tylko w przemyśle spożywczym, ale także w wielu innych branżach, takich jak budownictwo, produkcja materiałów ogniotrwałych, oraz przemysł kosmetyczny. W budownictwie używa się go do produkcji szkła, ceramiki i jako składnik cementu. W przemyśle kosmetycznym dwutlenek krzemu pełni rolę wypełniacza i nadaje produktom odpowiednią konsystencję. Jest także stosowany jako środek suszący w kosmetykach, takich jak pudry czy podkłady, co pomaga wchłaniać nadmiar sebum i zapobiegać błyszczeniu się skóry. Mimo że dwutlenek krzemu w kosmetykach poprawia ich właściwości użytkowe, to jednak istnieją obawy dotyczące jego wpływu na zdrowie skóry, szczególnie przy długotrwałym stosowaniu.

Dlaczego dwutlenek krzemu jest wykorzystywany w przemyśle spożywczym?

Dwutlenek krzemu stosuje się w przemyśle spożywczym głównie ze względu na jego właściwości przeciwzbrylające. Dzięki temu składnikowi produkty sypkie, takie jak przyprawy, mleko w proszku czy mieszanki suplementów diety, zachowują swoją sypkość i są łatwiejsze do przetwarzania oraz przechowywania. Alternatywy dla E551, takie jak skrobia modyfikowana czy celuloza, są dostępne, jednak dwutlenek krzemu pozostaje popularnym wyborem ze względu na jego skuteczność i niskie koszty produkcji. Mimo korzyści dla przemysłu, konsumenci coraz częściej zastanawiają się, czy warto ryzykować zdrowie na rzecz wygody, jaką zapewniają produkty zawierające E551.

Zastosowanie dwutlenku krzemu w kosmetyce – ukryte zagrożenia

Dwutlenek krzemu w kosmetykach pełni funkcję wypełniacza, środka matującego oraz składnika odpowiedzialnego za pochłanianie wilgoci. Jednak długotrwałe stosowanie kosmetyków zawierających E551 może prowadzić do podrażnień skóry, a nawet reakcji alergicznych. Choć ryzyko związane z aplikacją na skórę jest mniejsze niż w przypadku spożycia, osoby o wrażliwej skórze powinny być szczególnie ostrożne. Istnieje wiele alternatywnych składników, które mogą skutecznie zastąpić dwutlenek krzemu w kosmetykach, zmniejszając jednocześnie ryzyko potencjalnych zagrożeń dla zdrowia. Przykłady takich substancji to naturalne glinki, skrobia kukurydziana czy skrobia ryżowa, które doskonale absorbują wilgoć, nie podrażniając skóry. Dodatkowo mikrosfery krzemionkowe pochodzenia roślinnego mogą być używane w kosmetykach jako środek matujący i wypełniacz, oferując podobne właściwości technologiczne bez ryzyka związanego z syntetycznym dwutlenkiem krzemu. Wybierając kosmetyki oparte na takich naturalnych składnikach, możesz zminimalizować narażenie na potencjalnie szkodliwe chemikalia, jednocześnie ciesząc się skutecznością i bezpieczeństwem produktów pielęgnacyjnych.

Dwutlenek krzemu a celiakia

Francuscy i kanadyjscy naukowcy przeprowadzili badania, które wskazują, że długotrwała ekspozycja na dwutlenek krzemu może osłabiać reakcje odpornościowe w jelitach, obniżając tolerancję na białka z pożywienia i wywołując stan zapalny. W badaniach na myszach wykazano, że codzienne dawki E551 redukowały ilość komórek odpornościowych odpowiedzialnych za produkcję substancji przeciwzapalnych, niezbędnych do ochrony jelit. U myszy z predyspozycjami do celiakii zaobserwowano, że regularna ekspozycja na E551 potęgowała markery zapalne związane z tą chorobą. Wnioski z badań wskazują na konieczność dalszych analiz nad wpływem dwutlenku krzemu na ryzyko rozwoju celiakii u osób szczególnie wrażliwych.

Jak unikać produktów zawierających dwutlenek krzemu?

Unikanie dwutlenku krzemu może wydawać się trudne, jednak istnieje kilka praktycznych sposobów na ograniczenie jego spożycia i kontaktu z tym związkiem. Przede wszystkim, warto dokładnie czytać etykiety produktów spożywczych i kosmetycznych, zwracając uwagę na obecność E551 w składzie. Wybieranie produktów naturalnych, organicznych lub bez niepotrzebnych dodatków może pomóc w uniknięciu tego kontrowersyjnego składnika. Ponadto, coraz więcej producentów oferuje alternatywy dla produktów zawierających dwutlenek krzemu, co umożliwia świadome wybory konsumenckie. W kosmetykach są to wspomniane wcześniej glinki, skrobia kukurydziana lub ryżowa. W suplementach coraz częściej zaczyna być stosowany cytrynian magnezu.

Podsumowanie

Dwutlenek krzemu (E551) to popularny dodatek do żywności i kosmetyków, który pełni funkcję technologiczną, jednak jego potencjalne zagrożenia zdrowotne budzą coraz większe obawy. Choć stosowany w małych ilościach jest uznawany za bezpieczny, niektóre badania sugerują możliwość rakotwórczego działania oraz negatywnego wpływu na organizm przy długotrwałej ekspozycji. Dlatego warto rozważyć unikanie produktów zawierających E551, szczególnie jeśli są to suplementy diety czy kosmetyki. Wybierając alternatywy wolne od tego dodatku, można świadomie dbać o swoje zdrowie i minimalizować ryzyko związane z tym kontrowersyjnym składnikiem.

FAQ

Jakie są najczęściej zadawane pytania o dwutlenek krzemu? Sprawdź, co warto wiedzieć o E551.

Czy dwutlenek krzemu jest bezpieczny do spożycia?

Chociaż dwutlenek krzemu (E551) jest uznawany za bezpieczny w małych ilościach, niektóre badania sugerują jego potencjalne działanie rakotwórcze i negatywny wpływ na zdrowie przy długotrwałej ekspozycji. Dlatego warto go unikać.

Jakie produkty najczęściej zawierają E551?

E551 znajduje się głównie w sypkich produktach spożywczych, takich jak przyprawy, mleko w proszku, a także w suplementach diety i niektórych kosmetykach.

Czy dwutlenek krzemu jest rakotwórczy?

Badania wskazują na możliwość rakotwórczego działania krystalicznej krzemionki, jednak amorficzna forma E551 stosowana w żywności nie została jednoznacznie uznana za rakotwórczą.

Czy obecność dwutlenku krzemu w diecie jest bezpieczna?

W małych ilościach dwutlenek krzemu w diecie uznawany jest za bezpieczny, jednak długotrwała ekspozycja może wiązać się z ryzykiem zdrowotnym – dlatego warto czytać etykiety i wybierać produkty bez dodatku E551.

Literatura

1. Diao J, Xia Y, Jiang X, Qiu J, Cheng S, Su J, Duan X, Gao M, Qin X, Zhang J, Fan J, Zou Z, Chen C. Silicon dioxide nanoparticles induced neurobehavioral impairments by disrupting microbiota-gut-brain axis. J Nanobiotechnology. 2021 Jun 10;19(1):174.
2. EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS); Younes M, Aggett P, Aguilar F, Crebelli R, Dusemund B, Filipič M, Frutos MJ, Galtier P, Gott D, Gundert-Remy U, Kuhnle GG, Leblanc JC, Lillegaard IT, Moldeus P, Mortensen A, Oskarsson A, Stankovic I, Waalkens-Berendsen I, Woutersen RA, Wright M, Boon P, Chrysafidis D, Gürtler R, Mosesso P, Parent-Massin D, Tobback P, Kovalkovicova N, Rincon AM, Tard A, Lambré C. Re-evaluation of silicon dioxide (E 551) as a food additive. EFSA J. 2018 Jan 17;16(1):e05088.
3. Yang Y, Faust JJ, Schoepf J, Hristovski K, Capco DG, Herckes P, Westerhoff P. Survey of food-grade silica dioxide nanomaterial occurrence, characterization, human gut impacts and fate across its lifecycle. Sci Total Environ. 2016 Sep 15;565:902-912. 
4. Lamas B, Martins Breyner N, Houdeau E. Impacts of foodborne inorganic nanoparticles on the gut microbiota-immune axis: potential consequences for host health. Part Fibre Toxicol. 2020 Jun 1;17(1):19. 
5. Napierska D, Thomassen LC, Lison D, Martens JA, Hoet PH. The nanosilica hazard: another variable entity. Part Fibre Toxicol. 2010 Dec 3;7(1):39. 
6. Murugadoss S, Lison D, Godderis L, Van Den Brule S, Mast J, Brassinne F, Sebaihi N, Hoet PH. Toxicology of silica nanoparticles: an update. Arch Toxicol. 2017 Sep;91(9):2967-3010. 
7. Li X, Ji X, Wang R, Zhao J, Dang J, Gao Y, Jin M. Zebrafish behavioral phenomics employed for characterizing behavioral neurotoxicity caused by silica nanoparticles. Chemosphere. 2020 Feb;240:124937. 
8. You R, Ho YS, Hung CH, Liu Y, Huang CX, Chan HN, Ho SL, Lui SY, Li HW, Chang RC. Silica nanoparticles induce neurodegeneration-like changes in behavior, neuropathology, and affect synapse through MAPK activation. Part Fibre Toxicol. 2018 Jul 3;15(1):28.
9. Chen L, Liu J, Zhang Y, Zhang G, Kang Y, Chen A, Feng X, Shao L. The toxicity of silica nanoparticles to the immune system. Nanomedicine (Lond). 2018 Aug 1;13(15):1939-1962.
10. Cheng J, Kolba N, García-Rodríguez A, Marques CNH, Mahler GJ, Tako E. Food-Grade Metal Oxide Nanoparticles Exposure Alters Intestinal Microbial Populations, Brush Border Membrane Functionality and Morphology, In Vivo (Gallus gallus). Antioxidants (Basel). 2023 Feb 9;12(2):431.
11. https://ehp.niehs.nih.gov/doi/10.1289/EHP12758
12. https://www.newfoodmagazine.com/news/220898/is-this-food-additive-linked-to-an-increased-risk-of-coeliac-disease/